De Jordaan telde vroeger honderden gangen en hofjes. Het aantal woningen dat aan die gangen lag is natuurlijk nog veel groter. Die gangen zijn nu, tenminste voor zover ze op de 19e-eeuwse buurtatlaskaarten van naam waren voorzien, opgenomen in het Adamlink stratenregister.
De geometrieën zoals die nu in het stratenregister te vinden zijn
Je komt soms fraaie namen tegen: Moddermansgang, Stille Willemsgang, Prinsenliefhebbersgang. En mijn persoonlijke favoriet: Drie Hoedjesgang. Maar als je alle namen in alfabetische volgorde bekijkt valt juist het gebrek aan originaliteit op dat de Jordanezen vaak parten speelde. In de toptien van meestvoorkomende namen staan maar liefst 46 gangen!
Kuipersgang
9
Gruttersgang
6
Pijpenbrandersgang
5
Bakkersgang
5
Slagersgang
4
Sleepersgang
4
Smidsgang
4
Slagtersgang
3
Klokkengang
3
Fortuinengang
3
Een beter argument voor het het gebruik van unieke identifiers (ha, URIs, hoor ik u al mompelen) is natuurlijk niet te vinden.
Eén van de twee Kuipersgangen aan de Egelantierstraat, aangegeven met ‘d’.
Op de Hackalod begin dit jaar kreeg u al een proeve van een geografische ontsluiting van Amsterdamse kaartmateriaal – op een kaart kon u een punt aanwijzen om historische kaarten op te halen die dat punt bevatten.
Inmiddels is er een tweede prototype, waarop daarnaast ook op andere parameters gezocht kan worden. Tijd bijvoorbeeld, of maker, of (deel-)collectie. Daarmee is het mogelijk snel en precies 19e-eeuwse buurtkaarten van een bepaalde buurt op te vragen, of een 1:1000 kaart uit de Publieke Werken reeks van 1943.
Dit smaakt duidelijk naar meer. Binnen het huidige AdamNet project, dat tot het einde van de zomer loopt, is dat niet meer in te passen. Maar er wordt al voorzichtig aan een Cartografische Collectie Amsterdam gedacht!
Op Adamlink vind je naast overzichten van Amsterdamse gebouwen en straten ook een personenlijst. Hoe ziet die lijst eruit, wie mag er op, wie moet er op en wat beogen we ermee?
Verbindingspunten
Persoonsnamen zijn ondingen. Johannes Vermeer kan net zo goed als Johannes van der Meer te boek staan, of als Jan, of als Johannes Reyniersz., of als Jan Vermeer van Delft. Omgekeerd is Jurriaan Andriessen een 20ste-eeuwse componist, maar ook een 18e-eeuwse schilder.
De personen, of liever gezegd de persoonsconcepten op de lijst fungeren als verbindingspunten. Vermeer staat er op als één concept met al z’n naamvarianten en de twee Andriessens kunnen er prima naast elkaar bestaan. Elke Andriessen krijgt daarbij z’n eigen adamlink URI. Als zowel in de Stadsarchief data als in de Rijksmuseum data die URI gebruikt wordt om naar het concept van de 18e-eeuwse Andriessen te verwijzen, dan kunnen we al zijn werk probleemloos uit de verschillende collecties halen, zonder dat die componist er opeens tussen zit.
Jurriaan Andriessen (links) en Jurriaan Andriessen (rechts)
Hub
Er worden via zo’n persoonsconcept niet alleen verbindingen tussen verschillende collecties gelegd. Het concept legt ook verbindingen naar dezelfde persoon in, onder andere, Wikidata, Ecartico, RKDartists, VIAF en het Biografisch Portaal. Sommige instellingen hebben verwijzingen naar dergelijke sets ook al opgenomen in hun metadata, wat zekerheid geeft bij het identificeren van personen.
Als toegift bevatten die sets vaak veel meer informatie over zo’n persoon – geboorteplaats, beroep, van wanneer tot wanneer een bepaald ambt bekleed werd, religie, een lidmaatschap van Arti et Amicitiae, enzovoort.
Dankzij die verbindingen kunnen we straks alle afbeeldingen van protestantse kerken door katholieke kunstenaars ophalen, en omgekeerd – misschien kunnen we daarmee iets zeggen over religieuze ruimdenkendheid (of over principes die wijken voor geld).
Of met één query alle portretten van leden van Arti et Amicitiae tonen. Of portretten van mensen met een bepaald beroep, zoals we in deze ‘sample app’ al lieten zien.
Koppelingen leggen
Die koppelingen moeten natuurlijk wel eerst gelegd worden. Hoe gaat dat in de praktijk? Zoals gezegd is koppelen op naam alleen onbetrouwbaar – het IISG heeft bij wijze van test op naam koppelingen met VIAF gelegd, en dat bleek in 75-80% van de gevallen goed te gaan. Met andere woorden, 1 op de 4 à 5 koppelingen is fout.
Gelukkig hebben we zo nu en dan iets meer aanknopingspunten. Soms zijn behalve de naam ook geboorte- en sterfdata opgenomen. Soms hanteren musea nauwgezet de schrijfwijze die het RKD ook gebruikt. Het Amsterdam Museum heeft bij personen al duizenden URIs opgenomen, meest RKDartists en Ecartico. Wikidata heeft weer links gelegd naar diezelfde RKDartists, dus in veel gevallen is het ophalen van Wikidata URIs dan vrij eenvoudig.
Wikidata legt links naar nog veel meer externe identifiers, en samen met alle andere informatie die daar al te vinden is, maakt dat Wikidata onze favoriet.
Waar die aanknopingspunten ontbreken is het handwerk niet geschuwd. Als je als naam alleen ‘Cor Witschge’ hebt, maar op de afbeelding staat Pipo de Clown, dan is een link naar Wikidata snel met zekerheid te leggen. We hebben daarbij natuurlijk wel prioriteiten gelegd: personen die het vaakst geportretteerd zijn of het meeste werk hebben gemaakt staan bovenaan de todo-lijst.
Wat als het niet lukt?
Het juist koppelen van personen lukt vaker niet dan wel. Veel collecties hebben niet meer dan een naam opgeslagen (soms is in die naamstring een aanwijzing verwerkt, bijvoorbeeld een beroep of geboorte- en sterfjaren tussen haakjes achter de naam zelf, dat moet je er dan weer uit zien te halen). In die gevallen namen we als naam alleen de string op en dat ziet er zo uit:
Carmiggelt zal vast een idee gehad hebben van wat een ‘echte Amsterdammer’ was. Binnen het AdamNet team hebben we het er ook wel eens over. Met Amsterdam als geboorte- of sterfplaats krijg je natuurlijk punten, maar een hoop mensen die van belang zijn geweest voor de Amsterdamse geschiedenis zouden zo buiten de boot vallen. Het RKD houdt bij welke mensen werkzaam zijn geweest in Amsterdam, maar beperkt zich tot kunstenaars.
Misschien kan je stellen dat mensen die als geportretteerde voorkomen in ‘echte Amsterdamse collecties’ zoals die van het Stadsarchief en Amsterdam Museum ‘echte Amsterdammers’, of toch in elk geval ‘van belang voor de Amsterdamse geschiedenis’ zijn.
Dat we ons überhaupt met dit soort vragen bezig houden is niet Amsterdams-municipalistisch gedreven, zeg ik er voor de zekerheid maar bij.
De reden om tot zo’n lijst te willen komen is dat we zo makkelijker data kunnen samenbrengen die de Amsterdamse geschiedenis betreffen. Dat is immers het thema waar Adamlink zich op richt. Van (inter)nationale collecties, zoals die van het IISG of het Rijksmuseum, nemen we het vaak alleen het Amsterdamse deel op. We hebben niks tegen een portret van Marx, Engels of Lenin, en al evenmin tegen Italiaanse landschappen, maar het is niet onze taak dergelijke objecten beter te metadateren.
Met geografische concepten gaat dat makkelijker. Het Rijksmuseum heeft bijvoorbeeld een geografische thesaurus, zodat we alles dat ‘Amsterdam’ of onderliggende concepten als onderwerp heeft kunnen binnenhalen. Grote kans dat de personen die als maker of als onderwerp van die objecten genoemd worden een relatie met Amsterdam hebben – die nemen we dus ook weer op.
Fabiola, in Duitsland geboren, in België opgegroeid, maar toch een echte Amsterdammer.
Deze zomer gaat de Noord/Zuidlijn rijden, en op die dag verdwijnen een aantal tramlijnen en gaan een aantal andere lijnen een andere route rijden. De oude en nieuwe lijnen staan op ons Metro & Tram Amsterdam overzicht, met veel historische foto’s uit Amsterdamse collecties.
Als je je door het bovenstaande intro heen hebt geworsteld om meer over de achterliggende SPARQL-queries te lezen, dan kan je nu al opgelucht ademhalen.
Er zijn geen collecties die harde links naar tram- of metrolijnen opgenomen hebben. We hebben tekstueel gezocht in de beschrijving van de objecten:
De reguliere expressie was nodig om bij lijn 1 niet ook bijvoorbeeld lijn 13 terug te krijgen. Oh, en dat ?cho staat voor Cultural Heritage Object.
Helemaal goed gaat dit niet altijd, want Tramlijn 15 is al in 1937 opgeheven en sinds 1965 rijdt er een buslijn met dat nummer. Maar we zouden te veel afbeeldingen missen als we op tramlijn 6[^0-9] hadden gezocht. De metrostations zijn hier en daar wel hard gekoppeld aan collectie afbeeldingen:
Nu de lijnen erin zitten kan je zelf ook andere queries maken – deze ‘gewoon-omdat-het-kan-query’ vraagt bijvoorbeeld naar alle straten die tramlijn 1 na 22 juli kruist en dat levert het volgende plaatje op:
De code van de Metro & Tram Amsterdam sample app staat op GitHub.
Wikidata items hebben elk een uniek id – een ‘Q’ gevolgd door een reeks cijfers. Zo’n Wikidata id is heel bruikbaar als unieke identifier voor het één of ander in collectie metadata. Er is een Wikidata item voor Wim T. Schippers, maar ook voor pindakaas. Als je http://www.wikidata.org/entity/ voor zo’n id plakt, dan heb je een echte URI en meteen iets om op te klikken.
En er is meer. Het opnemen van zo’n Wikidata id verbindt je metadata met allerlei achterliggende data. Zo hoef je zelf niet bij te houden dat Wim T. Schippers een man is en geboren in Groningen. Of dat pindakaas het gebruikte materiaal is voor een van zijn installaties.
Bij personen in Amsterdamse collecties proberen we zoveel mogelijk Wikidata id’s op te nemen. Om ze eenduidig te kunnen identificeren, maar ook om toegang tot die achterliggende data te krijgen.
Zo kunnen in de sample app ‘Portretten naar Beroep‘ geportretteerden waarvan we naast naam ook het Wikidata id kennen eenvoudig ingedeeld worden naar beroep. Opeens is nu te zien dat kunstschilders met afstand het meest voorkomen, maar dat er ook portretten van een juridisch dichter, een misdadiger en een brouwer zijn opgenomen.
Het overzicht van al die beroepen, die groter weergegeven worden naarmate ze vaker voorkomen, is letterlijk een kwestie van één query maken die zowel de Adamlink data als de Wikidata data bevraagt. Stel je eens voor hoe makkelijk je zo tijdens de Boekenweek alle schrijversportretten uit je collectie vist.
Bijkomend voordeel van Wikidata identifiers: als een item niet bestaat kan je het aanmaken!
Code op GitHub
Ben je benieuwd hoe het geportretteerden overzichtje is gemaakt? De code staat op GitHub.
Er zijn in Amsterdam vier Houtstraten geweest: de Grote, de Kleine, de Lange en de Korte. Daarvan bestaat nu alleen de Kleine Houtstraat nog. We hebben een applicatie gemaakt die laat zien hoe die Hout- en andere verdwenen straten er uitzagen.
Zelf aan de gang met (verdwenen) straten?
In het Adamlink Stratenregister zijn de verdwenen straten gewoon opgenomen. In de alfabetische overzichten en zoekresultaten zijn ze herkenbaar aan het kruisje achter hun naam. De straatdata is te downloaden, onder andere als geojson en rdf, vanaf de Adamlink data-pagina. De verdwenen straten zijn herkenbaar aan hun einddatum – bestaande straten hebben die niet.
De straten zijn met SPARQL ook via het AdamNet sparql endpoint op te vragen. Onderstaande query doet precies dat.
Ben je alleen geïnteresseerd in straten met geometrie, dan kan je je daartoe beperken. Je kan de resultaten dan ook meteen op de kaart bekijken (gebruik de geo-knop onder het query-venster).
Wil je weten hoe de verdwenen straten applicatie precies in elkaar zit, dan vind je de code op GitHub. In het kort komt het erop neer dat we één SPARQL query draaien om alle verdwenen straten op te halen (we maken met die gegevens een geojsonbestand, want het is nogal zwaar omdat elke keer opnieuw te doen) en één query om alle afbeeldingen bij een straat op te halen.
Op Adamlink.nl vind je sinds kort een stratenregister met 6000+ bestaande en verdwenen Amsterdamse straten. Dat register maken we vooral om Amsterdamse collecties te verbinden en beter te ontsluiten.
Stratenmaker N. Genot (1897-1960), deelnemer aan de Februaristaking, tweede van links zittend op een kruk, met collega’s
Het Stadsarchief, het Amsterdam Museum, het IISG, de OBA – er zijn tientallen instellingen die foto’s, schilderijen of boeken van of over Amsterdamse straten in huis hebben. Met een beetje geluk hebben ze zo’n straatnaam dan als trefwoord opgenomen. Maar daarmee zijn we er niet. Het spellen van straatnamen blijkt lastiger dan je zou vermoeden – vraag maar eens twee mensen onafhankelijk van elkaar Sint Antoniesbreestraat op te schrijven.
Daarom is het handiger een eenduidige identifier te gebruiken. De BAG (Basisadministratie Adressen en Gebouwen) heeft goede id’s (tegenwoordig ook als URI leverbaar), maar kent geen naamvarianten of verdwenen straten. We hebben de BAG id’s bij bestaande straten opgenomen, nemen ook de verdwenen straten op en geven daarnaast nog wat extra informatie.
Welke data vind je in het register?
Elke straat heeft een eigen Adamlink identifier, en waar mogelijk ook een BAG id en een Wikidata id. De koppeling met Wikidata maakt het mogelijk vragen te stellen als ‘welke straten zijn vernoemd naar vrouwen?‘.
Geometrieën, meest lijngeometrieën uit het Nationaal Wegenbestand, bij verdwenen straten vaak zelf ingetekend. Er kunnen meerdere geometrieën – met periode van geldigheid – bij een straat gegeven worden, bijvoorbeeld wanneer een straat is verlegd, verlengd of verkort – zoals de Jodenbreestraat.
Naamvarianten, zo weten we niet alleen dat de Albert Luthulistraat voor 1987 de Louis Bothastraat heette, maar hebben we daar ook zo’n twintig schrijfwijzes van.
Periode van bestaan, bij vanaf eind 19e eeuw aangelegde straten hebben we raadsbesluiten waarin de naam vastgelegd werd als begindataum genomen.
Relaties tussen straten, zo zijn de Oude Teertuinen absorbedBy de Prins Hendrikkade, is de Marnixstraat originatedFrom de Schans en is de BloemenmarktpartOf Het Singel.
Links naar de Wikipediapagina over de betreffende straat.
Al die data stelt erfgoedinstellingen, maar ook ‘de gewone Nederlander’ in staat eigen data te standaardiseren naar BAG, Wikidata of Adamlink URIs. Al die naamvarianten helpen daar natuurlijk bij. Dankzij de geometrieën wordt het geografisch weergeven van bijvoorbeeld collectiedata een stuk eenvoudiger.
Netwerk Oorlogsbronnen heeft afgelopen jaar de administratie van Kamp Vught met hulp van een enthousiaste crowd ingevoerd, en de adressen van de Amsterdamse slachtoffers (L.Bothastr, St. Anth.Breestr) konden met hulp van de Adamlink data snel op een kaart weergegeven worden.
Hoe kom je bij de data?
Het register is natuurlijk handmatig te doorzoeken en alfabetisch door te bladeren, maar de data kan ook, in verschillende formaten, opgehaald worden:
Op https://adamlink.nl/data zijn dumps van alle straten te downloaden als csv, geojson en turtle.
Je vindt daar ook een API die je kunt gebruiken om eigen data te standaardiseren.
Op de AdamNet sparql endpoint kun je natuurlijk ook straten opvragen, en daarbij specifieke vragen stellen.
Is ’t al af?
Wat betreft identificatie hebben we de meeste straten er nu goed in zitten, maar een hoop, vooral verdwenen straten missen nog geometrie en periodisering. We blijven hier aan werken. Ook willen we nog meer historische naamvarianten toevoegen.
We zijn benieuwd naar gebruikerservaringen, horen graag vragen of suggesties en zijn altijd op zoek naar bruikbare data en hulp – laat het ons weten!
